پرواز فراتر از دید: راهنمای جامع VLOS و BVLOS برای خلبانان پهپاد در ایران

وقتی افق، دیگر محدودیت نیست!

تصور کنید پهپاد شما از بالای سرتان بلند می‌شود، اما این بار به جای اینکه در محدوده‌ی دیدتان باقی بماند و برای عکاسی از یک منظره نزدیک استفاده شود، به آرامی در افق محو می‌گردد. شما دیگر آن را نمی‌بینید، اما روی صفحه نمایشگر مقابلتان، داده‌های تله‌متری، نقشه زنده و تصویر دوربین آن را دنبال می‌کنید. پهپاد شما کیلومترها دورتر، در حال بازرسی یک خط لوله حیاتی، نقشه‌برداری از یک معدن وسیع یا حتی حمل یک محموله پزشکی به یک روستای دورافتاده است.

این سناریو، داستان علمی-تخیلی نیست؛ این آینده‌ای است که همین امروز با مفهومی به نام BVLOS یا “پرواز خارج از خط دید بصری” در حال وقوع است.

دنیای پهپادها بر اساس چند استاندارد پروازی بنا شده است. ساده‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آن‌ها VLOS یا “پرواز در خط دید مستقیم” است؛ قانونی که می‌گوید شما به عنوان خلبان، باید همیشه و در همه حال پهپاد خود را با چشمان غیرمسلح ببینید. اما همانطور که تکنولوژی پیشرفت می‌کند، مفاهیم جدیدی مانند EVLOS (خط دید گسترش‌یافته) و BVLOS در حال باز کردن درهای جدیدی به روی صنعت ما هستند.

در این مقاله جامع در پهپاد نیوز، ما قصد داریم از این مفاهیم رمزگشایی کنیم. فرقی نمی‌کند یک خلبان تازه‌کار باشید که می‌خواهد اصول اولیه پرواز امن را بداند، یا یک متخصص حرفه‌ای که به دنبال درک عمیق‌تر تکنولوژی و قوانین پروازهای دوربرد است؛ این راهنما برای شماست. با ما همراه باشید تا بفهمیم VLOS چیست، چرا BVLOS آینده صنعت پهپاد است و ما در ایران در کجای این مسیر هیجان‌انگیز قرار داریم.

VLOS: سنگ بنای پرواز امن پهپاد

هر خلبان پهپادی، چه حرفه‌ای و چه تفریحی، سفر خود را از یک نقطه مشترک آغاز می‌کند: یادگیری پرواز در محدوده VLOS یا Visual Line of Sight. این قانون، اولین و مهم‌ترین اصلی است که در هر دوره آموزشی پهپاد یاد می‌گیرید و سنگ بنای ایمنی در صنعت ما محسوب می‌شود.

VLOS به زبان ساده چیست؟

پرواز در خط دید مستقیم (VLOS) یعنی شما به عنوان خلبان مسئول (Remote Pilot in Command)، باید بتوانید در تمام طول پرواز، ارتباط بصری مستقیم و بدون کمک ابزارهایی مانند دوربین دوچشمی یا تلسکوپ با پهپاد خود داشته باشید. هدف این است که بتوانید موقعیت، ارتفاع، و مسیر حرکت پهپاد را صرفاً با نگاه کردن به آن تشخیص دهید.

چرا VLOS قانون پیش‌فرض است؟

پاسخ در یک کلمه خلاصه می‌شود: ایمنی.
وقتی پهپاد در میدان دید شما قرار دارد، شما بالاترین سطح از آگاهی موقعیتی (Situational Awareness) را دارید. شما می‌توانید:

1. از برخورد جلوگیری کنید: به راحتی موانع ناگهانی مانند پرندگان، دکل‌های برق، ساختمان‌ها یا حتی هواپیماهای سرنشین‌دار در ارتفاع پایین را تشخیص داده و به سرعت واکنش نشان دهید.
2. کنترل کامل را حفظ کنید: جهت‌گیری و مسیر پهپاد (Attitude) را به صورت چشمی تشخیص دهید. این موضوع به خصوص زمانی که GPS دچار اختلال می‌شود، حیاتی است.
3. به حریم خصوصی دیگران احترام بگذارید: با دیدن محیط اطراف، اطمینان حاصل می‌کنید که پهپاد شما به حریم خصوصی افراد یا مناطق حساس وارد نمی‌شود.

اساساً، VLOS تضمین می‌کند که یک “انسانِ ناظر” همیشه در چرخه کنترل حضور دارد و مسئولیت نهایی امنیت پرواز را بر عهده می‌گیرد.

محدودیت‌های واقعی VLOS چقدر است؟

در تئوری، قانون می‌گوید “تا جایی که چشم کار می‌کند”. اما در عمل، این فاصله به عوامل متعددی بستگی دارد:

• اندازه پهپاد: یک کوادکوپتر کوچک مانند DJI Mini 3 Pro ممکن است بعد از ۳۰۰-۴۰۰ متر به یک نقطه ریز در آسمان تبدیل شود، در حالی که یک پهپاد صنعتی بزرگتر مانند Matrice 300 RTK شاید تا ۸۰۰ متر یا بیشتر هم قابل رویت باشد.
• شرایط جوی و نوری: در یک روز صاف و آفتابی، دید شما بسیار بیشتر از یک روز مه‌آلود، غبارآلود یا در هنگام غروب خورشید است. رنگ آسمان و وجود ابرها نیز تاثیرگذارند.
• موقعیت پس‌زمینه: تشخیص یک پهپاد تیره در مقابل یک جنگل انبوه بسیار دشوارتر از تشخیص همان پهپاد در پس‌زمینه آسمان آبی و صاف است.

به طور کلی، فاصله ایمن و عملیاتی VLOS برای اکثر پهپادهای تجاری، معمولاً بیشتر از ۵۰۰ متر نیست.

نکته برای مبتدی‌ها: چطور همیشه پهپاد خود را در محدوده VLOS نگه داریم؟ یک قانون ساده: هرگاه برای یک لحظه در تشخیص جهت یا موقعیت پهپاد خود با چشم شک کردید، شما به مرز VLOS رسیده‌اید. فوراً پرواز را متوقف کرده و پهپاد را به نقطه‌ای نزدیک‌تر و امن بازگردانید. هرگز به تصویر دوربین (FPV) برای قضاوت در مورد فاصله و موانع اطراف در پرواز VLOS اعتماد کامل نکنید؛ چشمان شما بهترین سنسور شماست!

بسیار خب، مقدمات را گفتیم! فکر می‌کنم توانستیم مفاهیم پایه را به خوبی توضیح دهیم.

BVLOS: آینده پهپادها همینجاست!

اگر VLOS سنگ بنای پرواز امن پهپادهاست، BVLOS یا Beyond Visual Line of Sight (پرواز خارج از خط دید بصری) را باید افق جدید و بی‌کران این صنعت دانست. BVLOS به پهپادها اجازه می‌دهد تا فراتر از محدودیت‌های دید خلبان پرواز کنند و ماموریت‌هایی را انجام دهند که پیش از این تنها با هواپیماهای سرنشین‌دار یا هلیکوپترهای گران‌قیمت امکان‌پذیر بود. اینجاست که قابلیت‌های واقعی پهپادها آشکار می‌شود!

BVLOS به زبان ساده چیست؟

BVLOS به هر پروازی اطلاق می‌شود که در آن خلبان نمی‌تواند پهپاد خود را با چشمان غیرمسلح مشاهده کند. در این نوع پرواز، خلبان کاملاً به ابزارهای الکترونیکی مانند سیستم‌های ناوبری GPS، دیتالینک‌های قوی، سنسورهای پیشرفته و تصاویر لحظه‌ای دوربین (FPV) برای کنترل و پایش پهپاد متکی است. این نوع پرواز نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، تکنولوژی‌های پیشرفته و البته مجوزهای خاص است.

چرا BVLOS اینقدر مهم است؟ کاربردهای بی‌شمار در صنعت

اهمیت BVLOS تنها در “دورتر پرواز کردن” نیست؛ بلکه در باز کردن افق‌های جدیدی برای کاربردهای تجاری و صنعتی نهفته است که بدون این قابلیت، غیرممکن یا بسیار ناکارآمد خواهند بود:

1. بازرسی زیرساخت‌های عظیم:
   • خطوط لوله نفت و گاز: صدها کیلومتر خط لوله در مناطق صعب‌العبور را می‌توان به سرعت و با دقت بالا برای یافتن نشت یا آسیب بازرسی کرد.
   • خطوط انتقال نیرو و دکل‌های برق: بازرسی دکل‌ها و خطوط فشار قوی، بدون نیاز به خاموش کردن برق یا به خطر انداختن جان کارگران.
   • خطوط راه‌آهن و جاده‌ها: پایش وضعیت مسیرها، شناسایی نواقص و برنامه‌ریزی برای تعمیرات.
   • مزیت: کاهش زمان، هزینه و ریسک‌های ایمنی در مقایسه با روش‌های سنتی (هلیکوپتر، نیروی انسانی).
2. نقشه‌برداری و مدل‌سازی سه بعدی از مناطق وسیع:
   • مزارع کشاورزی بزرگ: پایش سلامت محصول، مدیریت آبیاری و شناسایی آفات در مقیاس وسیع (کشاورزی دقیق).
   • معادن و سایت‌های ساخت و ساز: نقشه‌برداری توپوگرافی، محاسبه حجم خاک و مصالح و پایش پیشرفت پروژه.
   • مناطق جنگلی و طبیعی: پایش حیات وحش، جنگل‌بانی و کشف آتش‌سوزی‌ها.
   • مزیت: جمع‌آوری داده‌های دقیق و حجم بالا در مدت زمان کوتاه، بدون محدودیت جغرافیایی.
3. تحویل بسته و خدمات لجستیکی (Drone Delivery):
   • تحویل دارو و اقلام ضروری به مناطق دورافتاده یا صعب‌العبور.
   • ارسال کالا و بسته‌های کوچک در مناطق شهری (که البته چالش‌های قانونی و ایمنی زیادی دارد).
   • مزیت: سرعت بالا، کاهش ترافیک زمینی و دسترسی به نقاطی که روش‌های سنتی به سختی امکان‌پذیرند.
4. عملیات جستجو و نجات (SAR):
   • جستجوی افراد گمشده در کوهستان‌ها، بیابان‌ها یا مناطق سیل‌زده در مساحت‌های وسیع.
   • ارزیابی مناطق فاجعه‌زده پس از بلایای طبیعی برای کمک‌رسانی مؤثرتر.
   • مزیت: سرعت واکنش بالا، کاهش ریسک برای تیم‌های نجات و قابلیت پوشش مناطق گسترده در زمان کم.

پیشنهاد مطالعه: کاربرد پهپاد: بررسی جامع استفاده از پهپاد

همانطور که می‌بینید، BVLOS فراتر از یک “پرواز معمولی” است؛ این یک انقلاب در نحوه انجام کارها در بسیاری از صنایع است که بهره‌وری را به شدت افزایش داده و ایمنی را ارتقا می‌بخشد.

EVLOS: یک راه حل میانه و هوشمندانه

تا اینجا با دو انتهای طیف پرواز پهپاد آشنا شدیم: VLOS که امن اما محدود است، و BVLOS که قدرتمند اما از نظر فنی و قانونی پیچیده است. اما آیا راهی بین این دو وجود دارد؟ پاسخی برای پروژه‌هایی که کمی فراتر از دید مستقیم ما هستند، اما نیازی به پیچیدگی‌های کامل پروازهای دوربرد ندارند؟

بله، وجود دارد و نام آن EVLOS یا Extended Visual Line of Sight (خط دید بصری گسترش‌یافته) است.

EVLOS به زبان ساده چیست؟

EVLOS یک روش هوشمندانه برای افزایش محدوده عملیاتی پهپاد است که در آن، پهپاد ممکن است از دید مستقیم خلبان اصلی (Pilot in Command) خارج شود، اما همیشه و در همه حال در خط دید مستقیم حداقل یکی از اعضای تیم پرواز باقی می‌ماند. این عضو تیم، “مشاهده‌گر بصری” (Visual Observer یا VO) نام دارد.

به عبارت دیگر، ما با استفاده از یک تیم، به صورت زنجیره‌وار “خط دید” خود را گسترش می‌دهیم.

نحوه عملکرد EVLOS در عمل

این فرآیند شبیه یک مسابقه دو امدادی است، با این تفاوت که به جای چوب، “خط دید بصری” دست به دست می‌شود:

1. تیم‌بندی: یک تیم متشکل از خلبان اصلی (که کنترلر را در دست دارد) و یک یا چند مشاهده‌گر بصری (VO) تشکیل می‌شود.
2. موقعیت‌یابی استراتژیک: مشاهده‌گرها در نقاطی کلیدی در طول مسیر پرواز برنامه‌ریزی شده مستقر می‌شوند. هر مشاهده‌گر باید بتواند بخشی از آسمان را که خلبان اصلی دید کافی به آن ندارد، پوشش دهد.
3. ارتباط دائمی: مهم‌ترین بخش عملیات EVLOS، وجود یک لینک ارتباطی پایدار و بدون تأخیر (معمولاً از طریق بی‌سیم یا رادیو) بین خلبان و تمام مشاهده‌گرها است.
4. عملیات پرواز:
   • پهپاد از کنار خلبان اصلی بلند می‌شود (در محدوده VLOS او).
   • همانطور که پهپاد دور می‌شود و به مرز دید خلبان نزدیک می‌شود، وارد محدوده دید اولین مشاهده‌گر (VO1) می‌شود.
   • VO1 از طریق بی‌سیم به خلبان اعلام می‌کند: “پهپاد در دید من است. آسمان پاک است.”
   • حالا خلبان با تکیه بر اطلاعات مشاهده‌گر، به پرواز ادامه می‌دهد. مشاهده‌گر مسئولیت اسکن کردن آسمان برای یافتن موانع و خطرات احتمالی را بر عهده می‌گیرد.
   • این فرآیند می‌تواند بین چند مشاهده‌گر تکرار شود تا پهپاد مسافت بیشتری را طی کند.

نکته کلیدی این است که پهپاد هرگز در نقطه‌ای قرار نمی‌گیرد که هیچ‌کس آن را به صورت چشمی نبیند. ایمنی بالای VLOS حفظ می‌شود، اما محدوده عملیاتی به شکل قابل توجهی افزایش می‌یابد.

چه زمانی EVLOS بهترین انتخاب است؟

EVLOS یک راه حل ایده‌آل برای سناریوهایی است که نیاز به پوشش مسافتی بیشتر از ۵۰۰ متر دارید، اما موانع طبیعی یا مصنوعی، دید مستقیم شما را مسدود می‌کنند:

• بازرسی یک پل طولانی یا یک سد: خلبان در یک سمت پل می‌ایستد و مشاهده‌گر در سمت دیگر.
• نقشه‌برداری از یک دره یا مسیر رودخانه: خلبان در یک نقطه مرتفع قرار می‌گیرد و مشاهده‌گرها در پیچ‌های مسیر که از دید خلبان خارج است.
• فیلم‌برداری از یک سوژه متحرک (مانند خودرو در جاده): خلبان می‌تواند در یک نقطه ثابت باشد، در حالی که مشاهده‌گرها در طول مسیر جاده مستقر شده‌اند.
• بازرسی محیط اطراف یک ساختمان بسیار بزرگ یا یک مجموعه صنعتی: جایی که پرواز به پشت سازه، پهپاد را از دید شما خارج می‌کند.

حالا که با هر سه مفهوم کلیدی (VLOS, BVLOS, EVLOS) آشنا شدیم، وقت آن است که به قلب ماجرا برویم: چه تکنولوژی‌هایی پروازهای پیشرفته BVLOS را ممکن می‌سازند؟

تکنولوژی: موتور محرک پروازهای BVLOS

پرواز خارج از دید بصری (BVLOS) یک جهش بزرگ نسبت به پروازهای استاندارد VLOS است و این جهش بدون تکیه بر مجموعه‌ای از تکنولوژی‌های پیشرفته و قابل اعتماد، غیرممکن خواهد بود. وقتی چشمان خلبان دیگر نمی‌تواند پهپاد را ببیند، این “چشمان الکترونیکی” و “مغز دیجیتال” پهپاد است که وظیفه حفظ ایمنی و موفقیت ماموریت را بر عهده می‌گیرد.

بیایید با هم قطعات اصلی این پازل فناورانه را بررسی کنیم:

۱. سیستم‌های تشخیص و جلوگیری از برخورد (Detect and Avoid – DAA)

این مهم‌ترین فناوری برای پروازهای BVLOS است. سیستم DAA به پهپاد این قابلیت را می‌دهد که به صورت خودکار فضای هوایی اطراف خود را اسکن کرده، موانع و دیگر وسایل پرنده را شناسایی کند و برای جلوگیری از برخورد، مسیر خود را اصلاح نماید. این سیستم‌ها معمولاً ترکیبی از چند فناوری هستند:

• سنسورهای بصری (دوربین‌ها): دوربین‌های الکترواپتیکال (EO) و فروسرخ (IR) با کمک الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند اشیاء را در مسیر تشخیص دهند.
• رادار (Radar): با ارسال امواج رادیویی و تحلیل بازگشت آن‌ها، می‌تواند فاصله، سرعت و جهت اشیاء را حتی در شرایط دید کم (مه، باران) با دقت بالا تشخیص دهد.
• لیدار (LiDAR): با استفاده از پالس‌های لیزر، یک نقشه سه‌بعدی دقیق از محیط اطراف ایجاد می‌کند و برای شناسایی موانع ثابت مانند درختان، دکل‌ها و ساختمان‌ها ایده‌آل است.
• سنسورهای آکوستیک (صوتی): با تحلیل صداهای محیط، می‌توانند به نزدیک شدن هواپیماها یا هلیکوپترها پی ببرند.
• ADS-B (Automatic Dependent Surveillance-Broadcast): بسیاری از هواپیماهای سرنشین‌دار مجهز به فرستنده‌های ADS-B هستند که موقعیت خود را به طور عمومی پخش می‌کنند. گیرنده‌های ADS-B روی پهپاد می‌توانند این سیگنال‌ها را دریافت کرده و از موقعیت هواپیماهای اطراف مطلع شوند.

۲. لینک‌های ارتباطی فرمان و کنترل (C2) پایدار

در پرواز VLOS، یک لینک رادیویی استاندارد (معمولاً در باندهای فرکانسی 2.4 یا 5.8 گیگاهرتز) کافی است. اما برای پروازهای BVLOS که ده‌ها کیلومتر دورتر انجام می‌شوند، این لینک‌ها به سرعت قطع می‌شوند. بنابراین به راه‌حل‌های قوی‌تری نیاز داریم:

• شبکه‌های موبایلی (4G/LTE/5G): با استفاده از سیم‌کارت، پهپاد می‌تواند از طریق دکل‌های مخابراتی به اینترنت متصل شده و داده‌ها را به ایستگاه زمینی ارسال کند. این روش برای مناطقی که پوشش آنتن‌دهی خوبی دارند، بسیار مقرون‌به‌صرفه است.
• ارتباطات ماهواره‌ای (Satcom): برای عملیات در مناطق بسیار دورافتاده مانند دریاها، بیابان‌ها یا کوهستان‌ها که هیچ پوشش موبایلی وجود ندارد، تنها راه‌حل قابل اعتماد، استفاده از ترمینال‌های ماهواره‌ای است. این روش گران‌تر است اما پوشش تقریباً ۱۰۰٪ جهانی را فراهم می‌کند.
• لینک‌های رادیویی اختصاصی (Proprietary Radio Links): برخی شرکت‌ها، لینک‌های رادیویی قدرتمند با برد بالا و مقاومت در برابر تداخل را توسعه داده‌اند که برای کاربردهای خاص صنعتی و نظامی استفاده می‌شوند.

۳. نرم‌افزارهای پیشرفته کنترل زمینی (Ground Control Station – GCS)

وقتی پهپاد از دید خارج می‌شود، نرم‌افزار GCS به چشمان و گوش‌های خلبان تبدیل می‌شود. یک GCS مدرن برای عملیات BVLOS باید قابلیت‌های زیر را داشته باشد:

• نمایش تله‌متری زنده: نمایش لحظه‌ای اطلاعات حیاتی مانند ارتفاع، سرعت، وضعیت باتری، قدرت سیگنال و موقعیت GPS.
• نقشه‌های چندلایه: نمایش مسیر پرواز بر روی نقشه‌های ماهواره‌ای، توپوگرافی و هوانوردی.
• پخش زنده ویدئو (Live Video Stream): دریافت تصویر با کیفیت بالا و کمترین تأخیر از دوربین پهپاد.
• برنامه‌ریزی و مدیریت ماموریت: قابلیت تعریف مسیرهای پرواز پیچیده، نقاط بین راهی (waypoints) و اقدامات خودکار.
• هشدارها و سیستم‌های ایمنی: اعلام هشدارهای صوتی و بصری برای شرایط اضطراری مانند کاهش باتری، از دست رفتن سیگنال یا نزدیک شدن به یک منطقه پرواز ممنوع.

۴. راه‌حل‌های “پهپاد در جعبه” (Drone-in-a-Box)

این یکی از جدیدترین و هیجان‌انگیزترین روندهای دنیای BVLOS است. در این مدل، پهپاد در یک ایستگاه زمینی خودکار (شبیه به یک جعبه مقاوم در برابر آب و هوا) مستقر می‌شود. این ایستگاه وظیفه شارژ، نگهداری و محافظت از پهپاد را بر عهده دارد.
خلبان می‌تواند از صدها کیلومتر دورتر، از طریق اینترنت به ایستگاه فرمان دهد. پهپاد به صورت خودکار از جعبه خارج شده، ماموریت برنامه‌ریزی شده خود (مثلاً بازرسی روزانه یک مزرعه خورشیدی) را انجام می‌دهد و سپس به صورت خودکار به جعبه بازگشته و برای ماموریت بعدی شارژ می‌شود. این تکنولوژی، نیاز به حضور فیزیکی خلبان در محل را کاملاً از بین می‌برد.

چالش بزرگ: قوانین و مقررات BVLOS در ایران

پس از آشنایی با قابلیت‌های شگفت‌انگیز و تکنولوژی‌های پیشرفته پرواز خارج از دید (BVLOS)، طبیعی است که این سوال بزرگ در ذهن هر خلبان و فعال صنعت پهپادی در ایران شکل بگیرد: “بالاخره وضعیت قانونی BVLOS در کشور ما چگونه است؟”

پاسخ به این سوال، ساده نیست و نیازمند بررسی دقیق وضعیت فعلی و روندهای قانون‌گذاری است. در این بخش با استناد به واقعیت‌های موجود، به این موضوع می‌پردازیم.

نگاهی به رویکرد جهانی: یک مقایسه کوتاه

در سطح بین‌المللی، نهادهای قانون‌گذار بزرگی مانند FAA (اداره هوانوردی فدرال آمریکا) و EASA (آژانس ایمنی هوانوردی اتحادیه اروپا)، سال‌هاست که در حال تدوین چارچوب‌های مشخصی برای پروازهای BVLOS هستند. رویکرد کلی آن‌ها مبتنی بر “ارزیابی ریسک عملیاتی” است. یعنی به جای ممنوعیت کامل، شرایطی را فراهم می‌کنند که شرکت‌ها بتوانند با اثبات ایمنی عملیات خود (از طریق تکنولوژی DAA، لینک‌های ارتباطی پایدار، آموزش خلبانان و…) مجوزهای خاص برای پروژه‌های مشخص دریافت کنند. این رویکرد، راه را برای نوآوری و رشد کسب‌وکارها باز گذاشته است.

وضعیت قوانین پهپادی در ایران (متمرکز بر VLOS)در ایران، متولی اصلی ساماندهی پهپادهای غیرنظامی، سازمان هواپایی کشوری (CAO.IRI) است.[1][2] بر اساس مصوبات شورای امنیت کشور، این سازمان مسئولیت کلیه فعالیت‌ها از جمله صدور مجوز، واردات، تولید و بهره‌برداری را بر عهده دارد.[1]

تا به امروز، تمرکز اصلی قوانین و شیوه‌نامه‌های منتشر شده، مانند شیوه‌نامه CAD 9060، بر روی پروازهای VLOS بوده است.[3][4] این قوانین به وضوح الزام می‌کنند که خلبان باید در تمام طول پرواز، دید مستقیم و بدون کمک ابزار با پهپاد خود داشته باشد.[5][6] هدف اصلی این مقررات، تضمین حداکثری ایمنی عمومی، حفاظت از حریم خصوصی افراد و جلوگیری از تهدیدات امنیتی برای مناطق حساس کشور است.[7]

چالش‌های اصلی قانون‌گذاری پهپاد در ایران:

• پیچیدگی‌های امنیتی: با توجه به شرایط خاص کشور، نگرانی‌های امنیتی یکی از اصلی‌ترین دلایل سخت‌گیری در تدوین مقررات، به ویژه برای پروازهای دوربرد است.[7]
• خلاء قانونی مشخص برای BVLOS: در حال حاضر، یک چارچوب قانونی شفاف، عمومی و مدون برای درخواست و صدور مجوز پرواز BVLOS برای کاربردهای تجاری عمومی وجود ندارد. بیشتر قوانین موجود، عملیات پهپادی را به محدوده دید خلبان محدود می‌کنند.
• لایحه ساماندهی پهپادهای غیرنظامی: یک لایحه جامع برای ساماندهی پهپادها در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است که چندین بار بین مجلس و شورای نگهبان برای رفع ایرادات و ابهامات رد و بدل شده است.[8][9] این لایحه قصد دارد تا برای اولین بار یک چارچوب قانونی کامل برای تولید، واردات، مالکیت و بهره‌برداری ایجاد کند، اما هنوز به قانون نهایی تبدیل نشده و جزئیات دقیق آن در مورد BVLOS در دسترس عموم نیست.[9][10]

آیا دریافت مجوز BVLOS در ایران غیرممکن است؟

پاسخ کوتاه: خیر، اما بسیار محدود و خاص است.

در حالی که یک مسیر عمومی برای دریافت مجوز BVLOS وجود ندارد، این به معنای عدم انجام چنین پروازهایی در کشور نیست. پروازهای BVLOS در ایران عمدتاً در شرایط زیر و با هماهنگی‌های سطح بالا انجام می‌شوند:

1. پروژه‌های دولتی و نظامی: سازمان‌های دولتی، نهادهای نظامی و انتظامی برای ماموریت‌های خاص خود مانند بازرسی خطوط لوله، پایش مرزها یا مدیریت بحران، با اخذ مجوزهای ویژه و تحت شرایط کنترل‌شده، عملیات BVLOS انجام می‌دهند.
2. شرکت‌های بزرگ و پروژه‌های ملی: شرکت‌های فعال در صنایع استراتژیک (مانند نفت، گاز و نیرو) ممکن است بتوانند برای پروژه‌های مشخص و در مناطق جغرافیایی محدود و کنترل‌شده، پس از طی فرآیندهای پیچیده و اثبات ایمنی، مجوزهای موردی دریافت کنند.
3. مناطق پروازی ویژه (Special Zones): این احتمال وجود دارد که در آینده، مناطقی به عنوان “کریدورهای پروازی ایمن” یا مناطق تست BVLOS برای شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در نظر گرفته شود تا بتوانند تکنولوژی‌های خود را در محیطی کنترل‌شده آزمایش کنند.

نکته بسیار مهم: به هیچ عنوان تلاش نکنید به صورت غیرقانونی و بدون مجوز اقدام به پرواز BVLOS کنید. با توجه به حساسیت‌های امنیتی، پرواز خارج از دید و در مناطق غیرمجاز می‌تواند عواقب قانونی بسیار جدی، از جمله توقیف تجهیزات و پیگرد قضایی، به همراه داشته باشد.[11]

در حال حاضر، برای عموم کاربران و شرکت‌های تجاری کوچک و متوسط، مسیر اصلی و قانونی، فعالیت در چارچوب VLOS و EVLOS است.

این بخش شاید کمی ناامیدکننده به نظر برسد، اما وظیفه ما به عنوان یک رسانه تخصصی، ارائه تصویر واقعی از شرایط موجود است. خبر خوب این است که با پیشرفت تکنولوژی و تدوین نهایی قوانین جامع، این مسیر در آینده قطعاً هموارتر خواهد شد.

جمع‌بندی و نگاه به آینده

سفر ما از پروازهای ساده در محدوده دید (VLOS) آغاز شد، از راه حل هوشمندانه میانی (EVLOS) عبور کرد و به دنیای بی‌کران پروازهای فراتر از دید (BVLOS) و تکنولوژی‌های پیچیده آن رسید. در نهایت نیز با چالش‌های قانونی این مسیر در ایران آشنا شدیم.

حالا وقت آن است که تمام این قطعات پازل را کنار هم بگذاریم و ببینیم آینده این صنعت هیجان‌ انگیز به کدام سو می‌رود.

خلاصه کلیدی: VLOS، EVLOS و BVLOS در یک نگاه

• VLOS (پرواز در خط دید): سنگ بنای ایمنی. قانون پیش‌فرض برای همه خلبانان. ساده، امن، اما محدود به فاصله تقریبی ۵۰۰ متر. بهترین گزینه برای عکاسی، فیلم‌برداری محلی و آموزش.
• EVLOS (خط دید گسترش‌یافته): پل ارتباطی هوشمندانه. با استفاده از “مشاهده‌گر بصری”، محدوده عملیاتی را تا چند کیلومتر افزایش می‌دهد، در حالی که ایمنی دید مستقیم را حفظ می‌کند. ایده‌آل برای پروژه‌های متوسط مانند بازرسی پل‌ها و مسیرهای رودخانه‌ای.
• BVLOS (پرواز خارج از دید): آینده صنعت. با تکیه بر تکنولوژی‌های پیشرفته، امکان انجام ماموریت‌های دوربرد و خودکار را فراهم می‌کند. کلید تحول در صنایعی مانند انرژی، کشاورزی، لجستیک و مدیریت بحران.

آینده BVLOS در ایران و جهان: چه چیزی در انتظار ماست؟

در سطح جهانی، قطار BVLOS با سرعت در حال حرکت است. مفاهیمی که تا دیروز علمی-تخیلی به نظر می‌رسیدند، امروز در مرحله آزمایش و تجاری‌سازی هستند:

• شهرهای هوشمند (Smart Cities): شبکه‌ای از پهپادهای خودکار که ترافیک را پایش می‌کنند، آلودگی هوا را می‌سنجند و در شرایط اضطراری اولین نیروهای واکنش‌دهنده هستند.
• حمل‌ونقل هوایی شهری (Urban Air Mobility): تاکسی‌های پرنده خودکار که مسافران را بین نقاط مختلف شهر جابجا می‌کنند.
• لجستیک تمام خودکار: پهپادهایی که بسته‌ها را از انبار تحویل گرفته و مستقیماً به درب منزل شما می‌رسانند.

و اما در ایران، مسیر کمی متفاوت اما به همان اندازه امیدوارکننده است. با وجود چالش‌های قانونی فعلی، فشار نیازهای صنعتی و پیشرفت شرکت‌های دانش‌بنیان، تغییر را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. آینده BVLOS در ایران احتمالاً با تمرکز بر حوزه‌های زیر شکل خواهد گرفت:

1. انرژی و زیرساخت: بازرسی هزاران کیلومتر خطوط لوله نفت و گاز و خطوط انتقال نیرو، اولین و محتمل‌ترین زمینه‌ای است که در آن شاهد گسترش عملیات BVLOS خواهیم بود.
2. کشاورزی دقیق: با توجه به اهمیت امنیت غذایی و مدیریت منابع آب، استفاده از پهپادهای دوربرد برای پایش مزارع بزرگ، یک ضرورت است تا یک انتخاب.
3. مدیریت بحران و محیط زیست: پایش تالاب‌ها، جنگل‌ها و شناسایی سریع آتش‌سوزی‌ها یا ارزیابی مناطق سیل‌زده، کاربردهایی هستند که می‌توانند از حمایت دولتی برای دریافت مجوزهای خاص برخوردار شوند.

تصویب نهایی “لایحه ساماندهی پهپادهای غیرنظامی” می‌تواند نقطه عطفی برای این صنعت باشد. یک قانون شفاف و کارآمد، مسیر را برای شرکت‌های فناور ایرانی هموار خواهد کرد تا با اطمینان بیشتری بر روی توسعه تکنولوژی‌های بومی BVLOS سرمایه‌گذاری کنند.

ما در ابتدای یک انقلاب بزرگ هستیم. انقلابی که در آن، آسمان دیگر یک محدودیت نیست، بلکه یک فرصت بی‌پایان است.

نوبت شماست!

از شما که تا پایان این مقاله جامع با پهپاد نیوز همراه بودید سپاسگزارم. حالا دوست دارم نظر شما را بشنوم.
به نظر شما، بزرگترین مانع برای توسعه پروازهای BVLOS در ایران چیست؟ تکنولوژی، قوانین یا فرهنگ‌سازی؟

تجربیات و دیدگاه‌های خود را در بخش نظرات با ما و دیگر علاقه‌مندان به این حوزه در میان بگذارید. بیایید با هم این گفتگو را ادامه دهیم.

مراجع

1. mehrnews.com
2. pahpad.com
3. academyirsa.ir
4. pahpad.com
5. farsroboyar.ir
6. delgarm.com
7. sepehruav.com
8. fararu.com
9. ecoiran.com
10. asriran.com
11. mahotuav.com